Jak współczesna młodzież buduje relacje?

---

Jak młodzież trzeciej dekady XXI wieku buduje relacje? Z jakimi trudności w tej sferze życia borykają się młodzi ludzie i z czego mogą one wynikać? I wreszcie: jak my – dorośli – możemy pomóc licealistom w tworzeniu wartościowych więzi? Na te i inne pytania postaramy się odpowiedzieć w dzisiejszym artykule. Przeanalizujemy ten temat w kontekście rozwoju emocjonalnego nastolatków.

Nowe tysiąclecie i początek XXI wieku przyniosły nam niesamowity rozwój technologiczny, który zmienił świat dalekich i długich podróży w globalną wioskę. Szybko zapomnieliśmy o pisanych odręcznie listach oraz o umawianiu się na spotkania w wyznaczonym miejscu i o określonej godzinie ze względu na brak innych możliwości komunikacyjnych. Młodzi ludzie zdążyli już zamienić spotkania na żywo na kontakty online. Wielu z nich zastąpiło książki czytnikami e-booków lub zrezygnowało z czytania na rzecz gier komputerowych. Szybkie i potężne zmiany cywilizacyjne ułatwiły wiele aspektów życia społecznego. Z drugiej jednak strony przełożyło się to na nieprawdopodobne – i nieznane dotąd – tempo życia, które z roku na rok coraz bardziej przytłacza nie tylko dorosłych, lecz także dzieci i młodzież. Dla tych ostatnich jest to tym trudniejsze, że nie znają rzeczywistości sprzed tego gwałtownego rozwoju technologicznego. Od najmłodszych lat muszą się mierzyć z coraz większymi wyzwaniami współczesnego świata. A to wszystko w okresie, gdy dorastają, a następnie dojrzewają.

Jak w tej nowej rzeczywistości współcześni nastolatkowie budują relacje? Jakie emocje im towarzyszą? I jakie konsekwencje może to mieć dla ich rozwoju poznawczego, społecznego i emocjonalnego?

Zmiana w sposobie nawiązywania relacji

Nie tylko postęp technologiczny spowodował zmianę sposobu, w jaki młodzież nawiązuje i utrzymuje relacje. Duży wpływ na młodych ludzi – na to, jak postrzegają oni rzeczywistość, kontakty międzyludzkie i emocje – miał także czas pandemii. Zamiast codziennych interakcji twarzą w twarz w szkolnych korytarzach, zamiast rozmów na przerwach i wspólnych aktywności poza szkołą uczniowie musieli doświadczać korzystania z technologii przy całkowitej izolacji społecznej. Z jednej strony technologia okazała się bezcenna, ponieważ umożliwiła utrzymywanie kontaktu na odległość i nawiązywanie nowych, wirtualnych znajomości. Z drugiej strony głównymi narzędziami komunikacji stały się komunikatory internetowe, media społecznościowe i platformy do wideokonferencji nieprzygotowane wcześniej na taką ewentualność, niedostosowane do edukacyjnych potrzeb uczniów. Swoją drogą, właśnie dlatego pojawił się projekt Optima Highschool, który korzysta z dobrodziejstwa nowych technologii i obejmuje przygotowanie platform edukacyjnych w sposób profesjonalny, z dbałością o wszystkie potrzeby uczniów w stale zmieniającym się świecie.

W popandemicznej rzeczywistości początkowo młodzież doceniła powrót do spotkań na żywo, jednak w dużej mierze pozostała wierna budowaniu relacji online. Często są to znajomości z osobami przebywającymi setki kilometrów od miejsca zamieszkania nastolatka. Czasem to wartościowe przyjaźnie, kontynuowane w realnym świecie, jednak spora część takich kontaktów – bez nadzoru dorosłych – kończy się zatraceniem poczucia rzeczywistości. Dzieje się tak, gdy dorośli zapominają o tym, że u dziecka mechanizmy samokontroli, odpowiedzialności i myślenia przyczynowo-skutkowego wciąż jeszcze się kształtują. Dlatego warto pamiętać, że osoba w okresie dojrzewania nadal potrzebuje troski i mądrej kontroli.

Niezmienne etapy rozwoju młodego człowieka

Mimo że świat się zmienia, naturalne etapy dojrzewania młodzieży pozostają niezmienne i rządzą się swoimi prawami. Jak powszechnie wiadomo, okres dojrzewania to czas od około dwunastego do około dziewiętnastego roku życia. Następują wtedy: intensywny rozwój mózgu, mutacja głosu u chłopców oraz burze hormonalne (niezależnie od płci) i ściśle związane z nimi częste zmiany nastrojów. To wszystko bardzo często wywołuje u młodego człowieka poczucie odmienności, ogromną potrzebę poszukiwań własnej tożsamości (poznania siebie) i budowania pozycji wśród rówieśników. Łączy się to z ogromną chęcią tworzenia relacji społecznych – przyjacielskich i romantycznych – oraz z potrzebą rozwijania własnych pasji i zainteresowań. Jednocześnie dojrzewanie to czas, gdy młodzi ludzie stają przed wieloma wyzwaniami, które wpływają na ich życie emocjonalne, na wspomniane relacje, na kształtowanie osobowości i na edukacyjną przyszłość.

Irena Obuchowska – znana i ceniona profesor psychologii oraz pedagog pisała, że w całym okresie dojrzewania (podzielonym na dwa etapy) najbardziej znaczący i przełomowy jest szesnasty rok życia. Ten moment rozwoju cechuje się najwyższym nasileniem neurotyczności, a w związku z tym jest to czas najintensywniejszych konfliktów między nastolatkami. To z kolei skutkuje najmocniejszym (w całym okresie dojrzewania) poczuciem bezradności, zagubienia, samotności i odrzucenia, które według badaczy coraz częściej prowadzi do depresji. Zagrożenie zdrowia psychicznego jest tym większe, że jednocześnie młodzi ludzie coraz częściej próbują samodzielnie udźwignąć emocje związane z odnalezieniem się w nowym środowisku szkolnym (w szkole średniej) oraz z problemami rodzinnymi (np. z rozwodem rodziców czy ze śmiercią bliskiej osoby). Z oficjalnych danych wynika, że już ok. 5,6% młodych ludzi zmaga się z depresją. A wśród psychoterapeutów i psychiatrów często słychać głosy, że obecnie nawet 15–20% nastolatków do osiemnastego roku życia doświadczyło przynajmniej jednego epizodu depresyjnego (źródło danych: Mazowieckie Centrum Psychoterapii).

Jak wspierać młodzież w budowaniu relacji?

Powyższe dane jasno pokazują, jak ważne jest zrozumienie nastolatków przez rodziców i nauczycieli oraz jak istotna jest mądra opieka nad dobrostanem psychicznym młodych ludzi. To dorośli powinni być szczególnie zaangażowani w edukowanie młodzieży na temat wartości empatii w środowisku rówieśniczym, we wpajanie nastolatkom szacunku do drugiego człowieka oraz w uświadamianie im ogromnej roli poczucia własnej wartości. To jedne z najważniejszych aspektów rozwoju emocjonalnego młodzieży – nie można ich zaniedbać.

Jak zatem o nie zadbać? Poniżej przedstawiamy kilka sugestii.

Zrozumienie emocji

Pierwszym krokiem w rozwoju emocjonalnym jest zrozumienie własnych emocji. Młodzież licealna zaczyna doświadczać szerokiego spektrum uczuć: od radości i ekscytacji po smutek i złość. To ważne, aby nastolatek nauczył się identyfikować i nazywać te emocje. Świadomość własnych uczuć i umiejętność rozmowy o nich z zaufaną osobą pozwalają na lepsze zarządzanie nimi.

Znaczenie samoakceptacji

W okresie licealnym młodzież zmaga się z trudnościami procesu dojrzewania. Dlatego nauka akceptacji samego siebie, ze wszystkimi wadami i zaletami, jest kluczowym elementem rozwoju emocjonalnego. Wspieranie licealistów w budowaniu pozytywnego obrazu siebie może im pomóc w osiągnięciu emocjonalnego dobrostanu.

Zachęcanie do aktywności poza ekranem

Edukacja zdalna i rozrywka online (gry, muzyka itp.) mają wiele atutów, jednak warto promować wśród młodzieży filozofię zdrowego balansu i docenianie czasu na świeżym powietrzu. Spotkania z przyjaciółmi, spacery z bliskimi czy wspólne uprawianie sportu pozwalają na budowanie relacji twarzą w twarz. Warto o tym pamiętać, ponieważ bez motywacji ze strony dorosłych młodzież – pogrążona w wirtualnej rzeczywistości – często o tym zapomina.

Wpływ mediów społecznościowych

Media społecznościowe mogą być źródłem wsparcia, ale także presji i porównań. To ważne, aby młodzi ludzie nauczyli się, jak korzystać z mediów społecznościowych w sposób zdrowy i świadomy – tak być unikać ich negatywnego wpływu na samopoczucie.

Promowanie zdrowego stylu życia

Zrównoważona dieta, regularna aktywność fizyczna i odpowiednia ilość snu (od 8 do 10 godzin) to elementy, które mają istotny wpływ na zdrowie emocjonalne młodego człowieka. Zdrowy styl życia pomaga w utrzymaniu równowagi emocjonalnej i zwiększa odporność na stres. Rodzice i nauczyciele powinni wspierać uczniów w utrwalaniu zdrowych nawyków.

Rozwijanie umiejętności komunikacyjnych

Ważne jest także wskazanie nastolatkom najważniejszych aspektów skutecznej komunikacji, zarówno w realnym świecie, jak i w przestrzeni online. Ta umiejętność jest niezbędna dla lepszego rozumienia i wyrażania emocji. Podczas tworzenia platformy edukacyjnej Optima Highschool zadbaliśmy o to, aby uczniowie mieli stały kontakt z rówieśnikami i z nauczycielami (podczas lekcji czy konsultacji) – i tym samym szansę na rozwój asertywnej komunikacji.

Kształtowanie wartościowych cech

Jeżeli chcemy nauczyć nastolatka empatii, troski i odpowiedzialności za innych (a warunki oraz budżet na to pozwalają), warto pozwolić mu zaopiekować się zwierzęciem. Taka decyzja daje młodemu człowiekowi poczucie sprawczości. To także sygnał, że dorośli mu ufają i wierzą w jego kompetencje, co dodatkowo zacieśnia więzy rodzinne. Opieka nad ukochanym psem lub kotem umożliwi nastolatkowi łatwiejszą samoregulację emocjonalną i da mu poczucie bycia potrzebnym. Jest to szczególnie ważne w tych momentach, gdy pojawiają się trudności relacyjne z rówieśnikami.

Promowanie pozytywnych emocji

Warto uczyć nastolatka asertywnego rozwiązywania konfliktów rówieśniczych i kształtować w nim umiejętność oceny sytuacji z perspektywy każdej ze stron relacji. Istotny jest przy tym nacisk na empatię, szacunek i zrozumienie. Warto także uczyć dostrzegania szans tam, gdzie większość osób widzi jedynie problemy. Wpojenie dziecku dewizy „po deszczu zawsze wychodzi słońce” może poszerzyć jego perspektywę w trudnych sytuacjach i dać mu nadzieję na przyszłość.

Tworzenie przestrzeni do rozmowy o emocjach

Niezwykle istotne są regularne rozmowy rodziców z nastolatkami o uczuciach i doświadczeniach związanych z budowaniem relacji rówieśniczych. W rozmowach warto także poruszać tematy trudnych emocji, sukcesów i problemów edukacyjnych. Zaufanie, otwartość i dialog z bliskimi są bezcennymi budulcami więzi. Będą również ułatwiać tworzenie zdrowych relacji w przyszłości.

Radzenie sobie ze stresem

Nauka umiejętności radzenia sobie ze stresem jest niezbędna dla zdrowia emocjonalnego nastolatka. Techniki relaksacyjne, takie jak medytacja czy ćwiczenia oddechowe, mogą być niezwykle pomocne w zarządzaniu stresem.

Wsparcie psychologiczne

W razie potrzeby warto skorzystać z pomocy specjalistów, takich jak psychologowie czy terapeuci. Mogą oni wesprzeć młodzież w radzeniu sobie z emocjami. Zachęcamy rodziców do uważności, aby nie przegapić momentu, w którym taka pomoc staje się konieczna. Ważna jest również dbałość o to, by stereotypy wciąż powtarzane w społeczeństwie nie powodowały u nastolatka wstydu i strachu przed skorzystaniem z profesjonalnego wsparcia.

Biorąc pod uwagę wszystkie wyżej opisane aspekty, należy pamiętać, że w XXI wieku młodzież coraz częściej buduje relacje jedynie wirtualne. Warto uczyć dzieci, że zachowanie balansu w tej materii jest zdrowym rozwiązaniem. Dorośli powinni się skupić na zrozumieniu nastolatków i ich potrzeb – to konieczne dla zapewnienia młodym ludziom zdrowego rozwoju emocjonalnego. Aby wspierać nastolatków w procesie dojrzewania, dorośli mogą pomagać im nie tylko przetrwać trudne momenty, lecz także rozwijać się w trwałych i wartościowych relacjach.